Ngrasakake Basa Jawa Liwat Tuladhane - Pemahaman Lewat Conto-conto

Table of Contents

 

Pangertosan Teks Narasi

Teks narasi yaiku teks kang nuduhake sawijine prekara kanthi cara cathet ing medal lan ngemu surasanipun, supados bisa ambil pamanggih utawa pangalaman kanggo pamaos. Teks narasi umume nduweni ciri-ciri kaya ing ngisor iki:

• Ngleluri prekara utawa kejadian kang wis kapungkur. Biasane asipat crita fiktif.
• Ngandharake prekara kanthi runtut lan logis.
• Ndederake prekara kanthi cetha, jangkep, lan rinci.
• Migunakake basa ekspresif, deskriptif, lan naratif.
• Migunakake pilihan tembung kang nyenengake.
• Tekse diawali orientasi, dilanjutake komplikasi, lan pungkasane resolusi.

Tujuan teks narasi yaiku kanggo ngleluri utawa mratelakake prekara, kedadeyan, utawa pangalaman kepada pamaos. Pamaos diajab bisa ngrasakake pangalaman nalika maca teks narasi. Teks narasi uga migunakake panganggone basa kang apik lan nyenengake pamaos.

Struktur umum teks narasi kaperang dadi 3, yaiku:

• Orientasi: komponen kanggo nerangake menapa, sapa, kapan, ngendi, kepriye kedadeyane. Nuju pisanan ngenalake tokoh, papan, lan wektu.

• Komplikasi: komponen kang nduweni peran wigati. Nggambarake konflik, klimaks, lan kondisi kang bisa njalari panguripan kedadeyan. Konflik bisa fisik utawa psikis antarane paraga.

• Resolusi: komponen kang munjukake pemecahan masalah. Resolusi mujudake pungkasan cariyos, nuluyake endhinge crita.

Jadi bisa didudut yen teks narasi yaiku teks kang ngleluri prekara kanthi cara ngemu surasanipun, supados pamaos bisa ngrasakake pangalaman panganggit. Teks narasi nduweni ciri umum runtu lan logis, migunakake basa deskriptif, lan diawali orientasi, komplikasi, lan resolusi. Tujuane yaiku kanggo ngleluri prekara supados diweruhi pamaos kanthi apik.

 

Jinise Teks Narasi

Teks narasi ana 2 jinis yaiku teks narasi fiksi lan teks narasi nonfiksi.

Teks Narasi Fiksi

Teks narasi fiksi yaiku teks narasi kang asipat imajinatif. Teks narasi fiksi biasane kalebu crita fiksi kaya cerkak, novel, roman, lan liya-liyane. Crita fiksi iki asipat fantasi lan orisinal amarga diciptakake dening pangripta. Unsur-unsur crita kayata plot, tokoh, lan latar uga diciptakake karo pangripta. Conto crita fiksi kayata Dongeng Timun Mas, Lutung Kasarung, Cindelaras, lan sapanunggalane.

Teks Narasi Nonfiksi

Teks narasi nonfiksi yaiku teks narasi kang ngandharake perkara nyata ing urip saben dina. Teks narasi nonfiksi kalebu biografi, otobiografi, reportase, crita pengalaman pribadi, lan sapanunggalane. Bedane karo teks fiksi yaiku isine luwih cundhuk karo kasunyatan lan ora asipat fantasi. Conto teks narasi nonfiksi kayata crita pengalaman liburan, biografi para tokoh, lan reportase kedadean aktual.

 

Cara Nyerat Teks Narasi

Nulis teks narasi kudu dimangerteni kanthi tliti. Akeh sing kudu ditindakake kanggo nglairake teks narasi sing apik.

Kanggo nyerat teks narasi sing apik, kudu bisa:

• Nyusun crita kanthi runtut lan logis. Critamu kudu ana pembukane, isine, lan panutupe. Saben bagéan kudu nyambung. Susun critamu mau kanthi urut supaya pamaos gampang mangerteni critane.

• Nggawe paragraf. Saben paragraf nyritakake sawijining topik utawa ide tartamtu. Aja mencampur topik siji lan sijine ing saparagraf. Pisahake ide kasebut dadi paragraf dhéwé-dhéwé supaya luwih cetha.

• Nganggo basa sing trep. Pilih tembung lan ukara sing cocog karo isi critamu. Kanthi mangkono critamu bakal luwih cetha lan gampang dingertèni déning pamaos. Hindari tembung utawa ukara sing amba utawa mlarat teges. Gunakna basa krama inggil ing critamu supaya luwih trep karo pranataning basa Jawa.

Kanthi nggatosake telung prekawis mau, crita narasimu bakal luwih apik lan enak dibaca. Terus latihan nyerat supaya luwih pinter nyusun crita kang becik.

 

Ciri Basa Teks Narasi

Salah satu ciri utama basa sajrone teks narasi yaiku nganggo tembung kriya kang akeh. Tembung-tembung kriya iki kagunakake kanggo ngandharake kedadeyan utawa kagiyatan ing crita.

Salah sijine ciri liyane yaiku nganggo wacana kang kerep diulang-ulang. Bisa amarga ana deiksis utawa katanama, tuladhanipun demonstratif "kae" lan repetisi tembung "banjur".

Deiksis minangka tembung kanggo nuduhake objek lan Subjek ing njero crita kanthi ora langsung mratelakake jenenge.

Repetisi uga kerep kanggo nuduhake urutan kedadeyan kanthi ngulang tembung "banjur" utawa "sawise kuwi" ing njero paragraf. Bisa uga ngulang subjek dening kanggo nggedhekake pangaribawa.

Kabeh iki minangka ciri basa teks narasi kanggo nggampangake pamaos mangerteni alur crita lan obyek-obyek ing crita.

 

Unsur-unsur Teks Narasi

Teks narasi kasil iku ngandhut unsur-unsur kaya ing ngisor iki:

Tema

Tema yaiku pokok pikiran utawa gagasan pokok ingkang dipunandharaken wonten ing teks narasi. Tema biasanipun awujud masalah utawi patuladhan tartamtu ingkang dados underaning carita.

Tokoh

Tokoh utawa paraga yaiku paniti ingkang ngagem peran tartamtu wonten ing teks narasi. Tokoh gadhah watak, sifat, lan tingkah laku tartamtu ingkang njangkepi lakuning carita.

Setting/latar

Setting utawi latar yaiku papan panggenaning tiyang saha kadadeyan wonten ing teks narasi. Setting ugi ateges wekdal saha swasana ingkang kaandharaken wonten ing teks narasi.

Alur/plot

Alur utawi plot yaiku runtutan kadadeyan ingkang kaandharaken wonten ing teks narasi. Alur awujud perangan-perangan carita ingkang saling gandhutan saengga dados satunggal carita utuh.

Sudut Pandang

Sudut pandang yaiku cara panganggit ngandharaken utawi nyerat teks narasi saking perspektif tartamtu. Conto inggih menika saking sudut pandang paniti utama (tokoh aku) utawi sudut pandang paniti sanesipun (tokoh kula/panjenengan).

 

Pola Pengembangan Teks Narasi

Teks narasi biasane nganggo pola-pola tartamtu kanggo ngembangake critane. Ana 3 pola utama sing biasa diprotehi:

• Pola urutan wektu: Critane diurutake miturut urut-urutan wektu kedadeyan sing dicritakake. Biasane nganggo tembung panghubung wektu kaya "banjur", "sawise kuwi" lan sanes-sanesipun. Ing narasi fiksi mligi, crita asring diurutake saka kedadeyan ing sepisanan ngantos pungkasane.

• Pola urutan papan: Critane diurutake miturut papan utawa wekdal kedadeyan sing dicritakake. Papan utawa wekdal bisa digingsir saka ngendi ngantos ngendi crita kasebut kadadeyan. Narasi perjalanan mligi asring nganggo pola pengembangan kanthi urutan papan.

• Gabungan kedua pola: Akeh uga narasi sing nganggo gabungan antarane pola urutan wektu lan papan. Tegese, critane diurutake miturut wektu, nanging uga nggambarake perjalanan antar-papan ing sepisanan ngantos pungkasanipun. Ing narasi fiksi, pola gabungan iki asring diprotehi amarga luwih gampang kangge maca lan cariyos lan jangkepe critane.

   

Struktur Teks Narasi

Teks narasi biasanipun ngemu struktur ingkang leres, inggih punika:

• Orientasi - Bab punika njlentrehaken setting lan wewaton paraga saha pratelanipun. Bab punika nyediakaken informasi dasar kangge mahami crita.

• Komplikasi - Bab punika inggih menika isining crita ingkang ngandhut gangguan, pepaling, lan pasualan ingkang kedah dipunlebeti dening paraga. Bab punika biasanipun ngemot inti saking crita.

• Resolusi - Bab punika ngandhut pemecahan saking pasualan ingkang wonten ing komplikasi. Paraga saged ngrampungaken masalah saha ngantos peksa kasagementen malih.

• Koda (opsi) - Bab punika minangka panutup saking crita. Koda saged ngandhut pangajab utawi pesan moral saking crita. Koda boten wajib wonten ing saben teks narasi.

Bab-bab kasebut mujudaken struktur umum teks narasi. Sangang panganggit saged ngginakaken struktur ingkang beda miturut kreativitasipun piyambak.

 

Macam-macam Teks Narasi

Teks narasi ana pirang-pirang jinis miturut isi lan wujudipun. Biasanipun, teks narasi dipunbedakaken dados:

Dongeng

Dongeng inggih teks narasi fiksi kanthi crita imajiner ancas unit lan moral. Dongeng kathah dipunginakaken kangge piwulang moral tumrap bocah-bocah. Tuladhanipun Dongeng Timun Mas, Bawang Merah Bawang Putih, lan Dongeng Rakyat sanesipun.

Legenda

Legenda inggih teks narasi tradisional ngengingi crita asal-usul satunggaling papan, jenengan, utawi prastawa. Legenda biasanipun ngemu surasan pangangen-angen ingkang sakral lan gaib. Tuladhanipun Legenda Tangkuban Perahu, Legenda Danau Toba, Legenda Batu Menangis.

Fabel

Fabel inggih teks narasi fiksi kanthi actor utama satunggaling kewan ingkang dipunpundhut saking sifat-sifat manungsa. Fabel biasanipun ngewrat amanat moral utawi piwulang becik. Tuladhanipun Fabel Kancil Mencuri Timun, Fabel Kura-kura lan Kelinci.

Mite

Mite inggih teks narasi tradisional ngengingi crita saking jaman rumiyin ngengingi dewa-dewi utawi leluhur. Mite biasanipun ngewrat piwulang moral utawi kepercayan masarakat jaman rumiyin. Tuladhanipun Mite Dewi Sri, Mite Batara Kala.

 

Tuladha Teks Narasi Fiksi

Salah sawijining teks narasi fiksi inggih punika dongeng. Dongeng inggih menika cariyos anakipun cerita fiksi ingkang awujud prosa lan ngrembag satunggaling prastawa utawi patuladhan kanthi cara ingkang asipat hiburan. Tuladha dongeng ingkang kathah dipun temtokaken inggih punika Dongeng Timun Mas, Legenda Danau Toba, saha Fabel Kancil nyolong mentimun.

Dongeng Timun Mas

Dongeng Timun Mas punika ngandhut amanat bilih sedaya pados marang tiyang sepuh saha ingkang tansah ngopeni kita bakal tansah dipun ganalaken dening Gusti. Cerita punika ngWikan satunggaling tiyang enom ingkang sae ati lan dados anakipun tiyang sepuh saha mlarat. Nalika tiyang sepuh menika sakit lajeng Timun Mas medal saking omah kangge nyuwun panganan. Dumunung ing wit jati Timun Mas kaget amargi wonten mentimun ingkang ageng. Timun Mas nglampahaken mentimun kangge dipun pedhot tiyang sepuh.

Satemah omahipun ananging mentimun menika boten saged pedhot amargi kathah titising getih ingkang kumecap saking mentimun menika. Timun Mas kaget saha lajeng ndherek asal-muasal getih menika. Getih menika saking sesambungan Buta Ijo ingkang badhe nyolong mentimun menika. Nanging amargi gelis Timun Mas mireng, Buto Ijo lajeng medal saha ngancam badhe mbalik malih kangge ngrebut mentimun menika.

Timun Mas matur dhateng ibunipun bab prakawis menika. Ibu paring pamrayogi supados Timun Mas ngubengi mentimun kaliyan rambut saha cahya ingkang saged ngusir Buta Ijo. Timun Mas nglampahaken pamrayogi menika. Rikala Buta dateng malih, Timun Mas saged nglawan kanthi cahya saking rambutipun. Pandamelipun Buta Ijo saged dipun usir dening Timun Mas. Satemah omahipun mentimun menika saged kapethik dening tiyang sepuh saha Timun Mas.

Legenda Danau Toba

Legenda Danau Toba ngRekA satunggaling prakawis ngebabkan Danau Toba ing Sumatera wujud. Miturut legenda menika, wonten satunggaling tiyang ingkang dahat saha supe inggih punika Sangkuriang. Dumadosipun Danau Toba punika amargi pangraos sakit atinipun Sangkuriang dhateng ibunipun ingkang namung satunggal.

Sangkuriang kesasar saking omah amargi ndherek ayahipun ingkang gadhah pangajab nedha kijang emas. Nalika wangsul dhateng omah setunggal windu kepungkur, ibunipun boten saged ngakoni bilih Sangkuriang menika putranipun piyambak. Amargi ibunipun rumaos yen Sangkuriang menika tiyang sanes ingkang badhe nglamar dhateng ibunipun piyambak. Kanthi cara menika ibunipun kersa nampik Sangkuriang.

Sangkuriang boten purun nyerah. Dhateng ibunipun lajeng nyuwun supados mapag banyu Citarum. Menawi saged, Sangkuriang kersa nglamar dhateng ibunipun malih. Ibunipun paring panyaruwe bilih menika mustahil amargi Citarum menika lebar lan dereng wonten ingkang saged mapag. Ananging kanthi kasekten, Sangkuriang saged mapag Citarum ing sapisan dinten kemawon.

Rumaos kalah, ibunipun nyuwun supados Sangkuriang nggawani prakarya sanes inggih punika ndamel wahana perahu saking watu ing salebeting sapisan dinten ugi. Menika ugi katindakaken dening Sangkuriang. Rumiyin ibunipun Sangkuriang matur bilih menika mustahil nanging samangke rumaos yen putranipun menika badhe nglamar dhateng piyambakipun.

Kanthi cara menika ibunipun ngapusi Sangkuriang. Dene ibunipun nekad ndhodhog banyu Citarum ingkang taksih kapendhet dening Sangkuriang. Mila banyu Citarum medal saha nggegirisi wahana perahu watu ingkang dereng rampung dening Sangkuriang. Sangkuriang rumaos dipun apusi dening ibunipun piyambak. Raosipun sakit ati tumrap dhateng ibunipun. Raos menika ingkang ndadosaken Danau Toba.

Fabel Kancil nyolong mentimun

Fabel Kancil nyolong mentimun ngRekA satunggaling fabel ingkang crita babagan Kancil ingkang nyoba nyolong mentimun saking kebonipun Pak Tani. Kancil menika sajatosipun kewan ingkang linuwih saha sembrana. Kancil gadhah pamikiran kangge nyolong mentimun ing kebon Pak Tani.

Kancil medal tengah wengi nalika Pak Tani sampun tilem. Kancil ngetingali mantimun ingkang ageng lan alus ing salebeting kebon. Saget kapanggih ugi parang ingkang kaginakaken Pak Tani kangge nyekar. Kancil saha nyekar parang kangge ngegrebeg pagar kebonipun Pak Tani.

Satekanipun ing salebeting kebon, Kancil kaget amargi saget mireng swanten kewan sanes ing papan menika. Kanthi ati-ati Kancil nggoleki asal swara menika. Kanthi cekak Kancil saged mangertos bilih suwanten menika saking sawenehing Kijang ingkang ugi arep nyolong mentimun.

Kancil meri dhateng kijang bilih pagar kebon menika saweg dipun adani dening Pak Tani. Mila Kijang menika kedah manggih papan sanes kangge nyolong. Kijang percaya dhateng Kancil saha lajeng medal saking kebon. Sedaya mentimun punika lajeng saged dipun olah dening Kancil piyambak.

Teks narasi fiksi kados makaten punika saged kangge hiburan saha piwulang tumrap pamaos.

 

Tuladha Teks Narasi Nonfiksi

Teks narasi nonfiksi nuduhake peristiwa utawa pengalaman nyata ing pagesangan saben dinane. Conto tuladha teks narasi nonfiksi kayata:

Pengalaman Liburan

Pisanan ngenani pengalaman liburan mujudake salah sawijine teks narasi nonfiksi. Isine ngenani pengalaman pawongan nalika liburan. Contone, pawongan nyerat ngenani pengalamane sesrawungan karo kulawarga nalika liburan menyang pantai utawa gunung. Dheweke nyerat babagan aktivitas apa wae sing ditindakake nalika liburan, apa wae sing dialami lan dirasakake. Bisa uga nyerat ngenani kahanan alam, interaksi karo wong liya, utawa pelajaran apa sing ditampa saka liburan kasebut.

Kegiatan Saben Dinane

Teks narasi nonfiksi uga bisa ngenani kegiatan rutin saben dinane. Contone menceritakake aktivitas wiwit esuk nganti bengi. Bisa diwiwiti saka tangi turu, nyiapake pribadi, mangan, sekolah utawa kuliah, nganti mulih menyang omah lan sarapan. Tuladhane liyane kayata menceritakake kegiatan saben dinane minangka salah sawijining pegawai kantor utawa buruh pabrik. Kegiatan kasebut bisa diurutake kanthi kronologis supaya cetha alur ceritane.

Peristiwa Bersejarah

Teks narasi nonfiksi uga bisa nuduhake peristiwa penting ing pagesangan masyarakat utawa bangsa. Biasane ngenani peristiwa historis kayata peperangan, bencana alam, utawa pangrevolusi. Contone menceritakake ngenani perang kemerdekaan Indonesia, letusane Gunung Merapi, utawa kejatuhan Soeharto minangka presiden RI. Peristiwa kasebut diurutake kanthi kronologis lan ditambahi kalian analisis supaya luwih cetha konteks lan efeke saka peristiwa kasebut.